Stel je voor: je wordt wakker, staat op en begint je dag. Je moet werken, maar je hebt eerst nog een paar uurtjes de tijd voor jezelf. Je zou de tijd totdat je naar je werk moet kunnen gebruiken om je tuin op te ruimen, je stoep aan te vegen en je afval gescheiden uit te sorteren. Het mag wel eens. Maar ja, tegelijkertijd kun je dezelfde tijd ook gebruiken om nog even een potje te spelen van die nieuwe game die je een paar dagen geleden hebt ontdekt en die je zo leuk vindt. Wat zou dan je doen? Welke keuze zou je maken?
En wat zou je doen als je wist dat de tuin opruimen, de stoep vegen en je afval sorteren, je punten opleverde voor een maatschappelijke score-systeem, terwijl gamen zou resulteren in aftrek van punten. Zou je dan dezelfde keuze maken? Misschien denk je nu: dat hangt er maar net vanaf wat er met die score wordt gedaan? Wat zijn de consequenties van meer punten en een hogere score en wat de consequenties van een lagere score met minder punten? Het antwoord op deze vraag is even simpel als verstrekkend: de overheid heeft een systeem gecreëerd waar alle burgers aan mee doen en waarbij iedereen vanaf een basisscore kan klimmen of dalen in punten door het leven dat je leidt en de keuzes die je maakt (je verzamelt punten door de juiste dingen te doen en krijgt puntenaftrek door de verkeerde dingen te doen). Bij hogere scores heb je allerlei voordelen: je kan makkelijker reserveren bij goede restaurants, je krijgt makkelijker een lening, als je op zoek bent naar een baan heb je een voorsprong (want een werkgever kan je score ook zien) en bij de overheid word je sneller en goedkoper geholpen door de bureaucratische molen. Er zijn zelfs datingservices waar een hoge sociale score wordt gebruikt om je begeerlijkheid te verhogen. Daarnaast geven allerlei commerciële bedrijven je voordeeltjes, omdat je score betrouwbaarheid uitstraalt: je kunt bijvoorbeeld iets huren zonder borg te betalen. Bij een lage score heb je in toenemende mate problemen: je kan niet meer reizen met bepaalde vliegtuigen of treinen, je kan geen visum aanvragen voor het buitenland, je kinderen mogen niet naar bepaalde scholen, het vinden van werk is moeilijker, geld lenen gaat niet zo makkelijk en in het uiterste geval kun je zelfs geen onroerend goed meer kopen. O en je gezicht komt op grote billboards langs de weg als een van die mensen op de zwarte lijst van lage scores: kijk mensen, dit is weer zo’n uitvretende klaploper!
Ik denk, dit wetend, dat velen van ons die nieuwe game zouden laten liggen en dan toch maar de bezem zouden pakken. Misschien denk je zelfs wel als je dit leest: ‘ach, het zou zo slecht niet zijn als mensen door zo’n systeem wat netter zouden leven, minder overtredingen zouden maken, beleefder zouden zijn, minder hun tijd zouden verdoen aan zaken als gamen, en ga zo maar door. Dat zijn op zich positieve dingen.’
Maar wat nou als er ook rekening wordt gehouden met wie je vrienden zijn? Heb je namelijk vrienden met een lage maatschappelijke score, dan krijg jij ook aftrek op jouw score. Zou je dan nog met die vrienden omgaan? Of nog een stap verder: wat als er gekeken zou worden naar waar je in gelooft? Of naar je seksuele geaardheid en hoe het met je liefdesleven is gesteld; of je monogaam bent en voor het leven getrouwd met dezelfde partner of meerdere keren gescheiden bijvoorbeeld? Wat als er rekening gehouden wordt met je politieke voorkeur en of je wel politiek correct genoeg bent (wat dat dan op dat moment ook is)? Wat als er gekeken zou worden naar de websites die je bezoekt? Of naar de muziek waar je naar luistert? Wat als meetelt welke boeken of kranten je leest en van welke clubs je lid bent of waar je je vrije tijd besteedt? Wat als men kan zien wat je met je geld doet en welke boodschappen je koopt en dat dit meetelt voor je score? Er zijn mensen die zeggen: ‘het maakt mij niet uit, ze doen maar. Ik heb niks te verbergen.’ Dat klinkt ontzettend stoer, maar ik vraag me af wat zo’n uitspraak nog betekent op het moment dat je als christen de nadelen ervaart van je geloofsovertuigingen; bijvoorbeeld omdat je geen voorstander bent van abortus en een vrijwillig levenseinde. Als zo’n standpunt opeens gevolgen heeft voor de schoolkeuze van je kinderen, zeg je dan nog: ze mogen alles van me weten? Ben je nog steeds zo onverschillig gemakkelijk, als de overtuiging dat Jezus de enige weg tot God is en dat niemand tot de Vader komt dan door hem, wordt gezien als intolerant en onverdraagzaam naar andere geloven en je daardoor geen huis meer kunt kopen of veel meer huur moet gaan betalen?
Het lijkt misschien een onrealistisch, dystopisch toekomstbeeld dat ik schets. Een beeld waarvan je denkt: zo’n vaart zal het vast niet lopen. Maar wat ik hier schrijf is voor een groot deel al werkelijkheid op bepaalde plekken in de wereld of zal dat heel eenvoudig binnen afzienbare tijd kunnen worden. Het meest verregaande voorbeeld hiervan is China. In 2020 wil dat land beginnen met een systeem dat lijkt op wat ik in dit artikel heb beschreven. Iedere burger krijgt dan als startpunt een voor iedereen gelijke standaardscore en doe je de dingen die welgevallig zijn in de ogen van de overheid (lees van de Communistische Partij van Xi Jinping), dan scoor je hoger, maar doe je dat niet dan zak je en krijg je een probleem. Nu al draaien er daarom in dat land allerlei proefprojecten waarin commerciële bedrijven als internetgigant ‘Alibaba,’ maar ook lokale overheden, dit soort van score-systemen opgetuigd hebben. Alle voorbeelden die ik in het begin van dit artikel noem, zijn dan ook niet verzonnen; ze vinden nu al plaatst of zullen worden ingevoerd. Het voorbeeld van de datingsservice die gebruik maakt van je sociale score als variabele, is al werkelijkheid (1) en het niet kunnen reizen als je score laag is, zien we nu ook al in de praktijk (2). Alles wat ik hier geschreven heb is nu al mogelijk. De technologie en bijbehorende data is beschikbaar. Kijk alleen naar de gigantische hoeveelheid data die we vrijwillig prijsgeven via sociale media als Facebook, Youtube en Google. Maar denk ook aan het nieuwe PSD 2 van banken of aan geregistreerde spaarsystemen bij winkelketens waardoor die bedrijven precies bijhouden wat je aanschaft. Er is al zoveel (digitaal) bekend over ons bij overheden, verzekeraars en medische instanties. Het is theoretisch allang mogelijk om al die data aan elkaar te koppelen en bij elkaar te vegen en te doen wat hierboven staat beschreven. Mocht een instantie of een overheid dat daadwerkelijk ook doen, dan heeft men het complete plaatje van wie we zijn en is totale controle een feit.
Het zal misschien niet gebeuren binnen ons huidige politieke landschap, maar wat als onze betrouwbare overheid zou plaatsmaken voor een dictatuur? Wat als onze liberale democratie vervangen zou worden voor een totalitaire staatsvorm? Denk niet dat dit niet mogelijk is. De vrijheid en welvaart waarin wij leven is niet vanzelfsprekend. Dat lijkt wellicht zo, omdat wij niet anders gekend hebben, maar 75 jaar geleden gingen ook wij hier in dit land, gebukt onder een kwade overheerser. Slechts 45 jaar geleden nog was het Spanje dat de gesel voelde van het tirannieke regiem van Franco. En nog maar 30 jaar geleden leefde een groot deel van Europa onder het juk van communistische dictaturen, die alles controleerden en christenen vervolgden. Het is niet iets van eeuwen her; het kan ook nu weer gebeuren. Sterker nog, als wij geloven dat de Bijbel de waarheid spreekt over het komende rijk van de Antichrist, waar wij voor de terugkomst van Jezus nog mee te maken krijgen – een rijk met een grote, kwaadaardige wereldheerser, die met harde hand zal regeren, die het Joodse volk zal vervolgen en de kinderen van God zal bestrijden – dan moet ons dit alles angst inboezemen. Als vandaag de dag een regiem als dit de macht zou krijgen in ons land of op ons continent, is niemand meer veilig. Het systeem lijkt steeds meer en meer gemaakt voor totalitaire controle en duivelse overheersing. Ik probeer me daarom bewust te zijn van de vrijheid die wij, ook als gelovigen, hebben vandaag de dag. Ik dank God voor die vrijheid, maar ik bid ook dat wij allen beseffen dat vrijheid een broos goed is en niet vanzelfsprekend. Vrijheid is het waard om gekoesterd te worden. En mocht het ooit weggenomen worden, dan bid ik om kracht om staande te blijven, zodat we onze Heer kunnen en zullen blijven volgen. Ook dan, tot eer van zijn naam.
NB: dit artikel is eigendom van Roelof Ham. Niets hieruit mag zomaar overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden, tenzij met toestemming van de auteur zelf. Het spreekt vanzelf dat er altijd naar verwezen mag worden in andere publicaties, links en dergelijke, mits volgens de daarvoor gangbare regels van bronvermelding. Neem bij twijfel eerst contact op met de auteur (zie contact).